दशंबर 19 आनी 20, 1961 चे तारेखेक रात्रिच्या आकाशवाणीची बातम्या आयकून आमचे बापयन घरांत गोयं मुक्तिची खबर पातयळी. आमी बुर्गीं सगळीं खूब खोश भोगले कित्याक म्हळ्यार आमची आवय केदनाय रात्रीक न्हिदच्या वेळाका आमका सांगताली की आमचे पूर्वज गोयंकार आनी ते सगळे पुर्तुगेजांचे बळ्जबरेन गोयां सावन मंगळूराक थळांतर जालीं. “ती कितली वरसांची फ़ाटली गजाल गे?” म्हणु आमी विचारल्यार ती म्हणताली “कांयतर 400 वरसांचिरे, माका चड मायती ना, तुं जेन्ना बरे करू शिकता, वाचता तेन्ना तूंच सोद कर”. गोयं आनी मंगळूरच्या भूंयांतर, भास, शिक्षण, येरादारी हीं सगळीं अडकळान हाचे अध्ययन करूंक 50 वरसांचो काळ हांव घेतलो. तरी पूण गोयं मुक्तिचो इतिहास खंय सुरवात जाता? हें माका एक यक्ष प्रश्न आशिलो. हांवे खूब फ़ावटी पत्रिकेंत, पुस्तकांत आनी जे आता गोयंकार आसात तांचे मद्दीं थोडेच लोकान त्या वेळाचेर भारताचे प्रधान मंत्री आशिल्ले पंडित जवाहारलाल नेहरू हांका गोयं मुक्तिचो श्रेय कित्याक दितात? स्वत: गोयंकाराचो पात्र कित्याक विसरतात माका केदनाय समजले ना. त्या खातिर हांवे एक अध्ययन घेतलो. ताचो एक ल्हान सारांश हो. हें अध्ययन आसा गोयं सरकाराचो वार्तापत्र, पुराभिलेख संग्रह आनी भारतीय इतिहासकारांचे पुराव्यांची आधाराचेर. थोडी गजाल हांवें पुर्तुगालाचे ब्रागा शाराक भेट केल्ले वेळार पळयली बी आसा.

पयलें यत्न: गोयांत गैर भारतीय राज वंशाचो इस्लामी मलिक काफ़ुराची हाजिरी आमका दिसता इसवी 1307तुं देवगिरी यादवांचे कालाचेर. मलिक काफ़ुर गोयंची संपत्ती लुटुन गेलो आनी ताका आड करची शक्ती त्या वेळाचेर गोयांत नाशिली. तशेंच तांचो राय रामचंद्राक बंधी करून दिल्लीक वेल्लो आनी 1345 तुं राजा सूर्यदेवाक इस्लामी बंडुकोरान हत्या केलो अशें इतिहास सांगता. 15वे शतमानांचे मद्दी जेन्ना गोयं बाहमानी सुल्तांचे कबज्यांत गेलें तेन्ना पयले फ़ावटी एक गोयंकार माधव मंत्री (विजय नगराचो अधिकारी) हाणे इस्लामी रायभारा सावन गोयांक मुक्ती दिल्ली आनी दिवाडिचे सप्तकोटेश्वर देवुळ बांदवुन घेतलें अशें पुरावो आसा. हें गोयं मुक्तीक पयलें यत्न म्हणुक जायत. मागिर 15वे शतमानांचे आखैरक गोंय परतुन बाहामानी आनी बिजापुर सुल्तानांच्य कब्जेक गेलें

म्हाळ पैचें दूसरें यत्न: कांयतर 50 वरसां बिजापुरच्या कबजेंत आशिल्लें गोयं मुक्तीक वेरणेचो सरदेसाइ म्हाळ पैन 1510 इस्वेंत केल्लें यत्न इतिहासांत दाखल आसा आनी तें जैत बी जाल्लें. ह्या यत्नाक गोयंचे स्वताचें सैनिक बळ नासिल्लें आनी त्या खातिर पुर्तुगेज अफ़ोन्सो अल्बुकेर्काचें नवदळाचो फ़ाटिंब घेतलो पूण हें पूरय जैत तातपुरिक जालें आनी पुर्तुगेजान गोयं पूरय गिळ्ळें. माधव मंत्रीच्या उप्रांत गोयं मुक्तीचें हें दूसरें यत्न म्हणुक कांय हरकत ना. 1934-35 तुं म्हाळ पैन आदिल शाइ नवदळाच्या सहायान उरफ़ाटे पुर्तुगेजांक मेकळे करूंन गोयं मुक्तीचो तीसरो यत्न बी केल्लो आनी हारलो.

1583 कुंकळिचे हुतात्म: पुर्तुगेजांचे विरोधांत राविल्ले जे गोयंकार आशिल्ले तांका पितूरी करून संधीक आपोवुन क्रूर हत्या करून मरण दिल्ले तेच कुंकळीचे हुतात्म. हाका कुंकळिचोबंड’ म्हळ्ळें नांव पुर्तुगेजान दिल्लें तर हो गोयं मुक्तीचो चौतो यत्न खरें

छत्रपती शिवाजी महाराजाचो पांचवा यत्न: 130 वरसांचे उप्रांत 1664-65 चे काळार मराTha राय शिवाजीन गोयं मुक्तीक आनी एक यत्न केल्लें, बारदेस कबज्यांत घेतलें आनी दिवाडेचो सप्तकोटेश्वर देवुळाचो पुनर्निर्माण केल्लें अशें इतिहास सांगता. 1740 इसवेंत मराठा राज सत्तेन पुर्तुगेजांचे सांगात संधी केल्ली आनी शाश्टी आनी बारदेस तांका परतुने दिल्लें.

राणेंचो सवे यत्न: 1852-1912 काल घट्टाचेर राणे कुटुंबान (कुस्तोभा, दीपु राणे इत्यदी) पुर्तुगेजांचे आड रावले आनी फ़ार मारलो हो खरेपणान गोयंकाराचो मुक्ती खातिर केल्लो सवो यत्न. तशेंच 1912 तुं ‘पिंटो रिवोल्ट’ म्हणु नांव लाइल्या यत्न. हीं दोनय भूंयकर चो वादाचेर जल्लो ल्हान आनी स्वार्थी झगडो अशें पुर्तिगेज इतिहासकारान पट्टी लायली. पूण आधुनिक इतिहासांत हीं सगळ्यो गजाल ‘गोयं मुक्ती’ लोकांचो यत्न म्हणुम मानूंक जाय

1939 - 1961 मेरेन चालती आसिलो गोयं मुक्तीचो सातवा यत्न: हो एक लांब इतिहास माधव मंजुनाथ शानभाग हाणे अखिल भारतीय कोंकणी परिशद म्हळ्ळो नावांचो सैन्य आनी कोंकणी भासेचो अस्त्र वापरुन गोंय आनी गोंयची भासेचो मुक्तीक एक नवी शक्ती प्रयोग केल्लो. लोहिया सत्याग्रह इत्यादी सगळीं आटवे यत्न: हीं सगळीं गोयं मुक्तीक गोयंकारो यत्न. तांतु खूब गोयंकार हुतात्म जाल्ले. स्वतंत्र भारताचे सरकारान त्या खातिर हीं सगळीं यत्न मानुन घेवुंन 1947 न्हयतर 1950 तुं गोयांत सैनिक कारवाय करून गोयांक पुर्तुगेजांचे मुस्ठी सावन मुक्ती दिवुंक जाय आशील्ली. पूण तें पूराय एक दशकाचे उप्रांत 1961 तुं जाल्लें. हो कांय गोयंकाराक दिल्लो व्हडलो मान न्हय. गोयांक आखैरची मुक्ती गोयंकाराची स्वताची शक्तेन आयली ती म्हळ्यार 1987 तुं गोयं घटक राज्य आनी कोंकणी राजभास जाली तेन्ना.   

डा. कस्तुरी मोहन पै

9845083135   

To Support Kodial Khaber click the following button.