किष्किधांकाण्ड – प्रथम सर्ग – १-४०:

डा. कस्तुरी मोहन पै

 सीतेले विरहांत तिका सोदुन पंपा नयंच्या देगेर पाविल्या श्री राम त्या भुंयतणेंत वसंत ऋतुचे शोभित वर्णन लक्ष्मणाक सांगता. “वैढू़ऱ्या सारके चकचकचें उदकांत फ़ुलेलें गुलाल आनी धवें रंगाचे कमला फ़ुलानी भरलेली ही न्हयं बो शोभित दिसता. नवें फ़ुलांची अंकुरारन भरिले लांब फ़ांट्यांची हीं उन्नत रूखां व्हडले पर्वतशे दिस्तात. न्हयंच्या दोनय देगेर वळार आसचे लतानी सुरुळी मारलेले शॆवणी भरिल्या ह्या रूखां सावुन जमिनेचेर पळ्ळ्ले तांबडे आनी नीळ रंगाचीं फ़ुलां सुंदर शेंद्री सारके दिसतात. असली रूखांच्या मद्दी सावुन सुटिले मंद वाऱ्याचे सांगात काळे म्होवांमूसांचे झेंकार काळजाक आनंद दिता आनी स्वाभिमान जाग्रत करता. हळदुवो रंगाचो फ़ुलांनी भरलेल्या कर्णीकार रूखां भांग्राचे आभरण घालल्या बळिष्ट तरनाटे दादलेशे दिसतात. स्पटिकां सारके जगमगचे पांख्यांचे मोर नृत्यकरत मोरणीक आकर्शण करतना त्यो मोरणीयो उर्फ़ाटे मोरांक छळपतांची आनी त्या भावांत मोरांक उल्लास भरचें पळ्यल्यार माका सीतेले प्रेम भावाचे दोळे याद येताच”. अशें किष्किंधाचे शोभित भुंयतणेचे मानसोल्लसित सौंदऱ्याचें मनमोहक विवरण महाकवी वालमिकी दिता.

हितभाशी, मितभाशी आनी पूर्वभाशी श्री रामाक, स्तिथ प्रज्ञा सीतेक आनी भ्रात्रप्रेमी लक्ष्मणांक ह्या रामनवमीच्या शुभघडेर प्रणाम. तशेंच श्रीमद वाल्मिकी रामायणाचे पयले पंख्तिंत प्रत्यक्ष जावचो महाकवी वालमिकीक हो नमन:

कूजंतम रामरामेती मधुरं मधुराक्षरम

आरव्य कविता शाखा वंदे वाल्मिकी कोकिलम II

अर्थात रामायण म्हळ्ळे महान रूखाचे फ़ांट्यार बसून राम-राम म्हळ्ळे मधुर कूजन करचे वाल्मिकी म्हळ्ळे कोगुळाक नमन.

शंकरदेव महादेव……                              

महा शिवरात्रेक एक फ़ावटी काशींत आसिले. वारणासींत अजून खूब थंड आसिली. उदंतेंत गुलाल रंग दिसुंक लागले तशेंत आमी तुळ्सी घाटार गेले. लोकारिचें (woolen) पोशाक घालुन एक शाल्लो पांगरून एक व्हडाचेर चडले. सकाळचे त्या वेळाचेर व्हडार १०-१२ साधु बसून आशिले. गंगेंत खूब थंड उदक व्हळत आशिलें. फ़ाल्यार पोटाक आहार सोदुन शेवणी चिल-पिली करत आमच्या मात्या वयल्यान गुंवंत आशिले. वेवेगळे मंदिरां सावुन जै भोलेनाथ जयकार आनी भजनेचो आवाज कानार पडुन एक संगीताचो आनी आध्यात्मिक वातावरण सृश्टी जाललो. भवसागरांत आमगेली जीणेची नावो शांततायेन फ़ुडे  सरीत आशिलो.

शाहरा वासी आमकां पळोवुन त्या साधुंक कितें दिसलेंकी. “थंड लगरहा क्या? हमारे साथ गावो” म्हणुन त्या साधुनी जै भोलेनाथ…जै जै भोलेनाथ म्हणुन एक पद म्हणुंक लागले. आमी दोगानय तांचे सांगात स्वर जोडलो. “गा सकते क्या?” एकल्यान विचारलें. हांवें “हां” म्हळ्लें. “आप कहांके है?” आनी एकल्यान विचारलें “क्या भासा बोलते हो?”. हम गोवाके है और कोंकणी बोलते है” हांवें परतुन म्हळ्लें. “आपके भासामें गावो” ताणे परतुन म्हळ्ळें.

यह राग शंकरा है, एक ताल मे विरचित है और ये गाना हमारी भाशा कोंकणी मे है, आपको पसंद आयेगा” हांवें तांकां यें सांगत सुरवात केल्लें:  

शंकर देव तुं महा देव

करुणाकर तुं दुखनिवार  .१

वाघांबर तुं त्रयनयनाकर

सुज्ञानाचो तुं महाआकर  .२

गिरिजापती तुं प्रेमसागर

पारकरत तुं भव सागर  .३

साधु गण अजापान निरुत्तर जालें. आमकां दोगांकय नियाळता राबले. “आपका भासा इतनी सुंदर है, इतना संगीत, बाबाकी इतनी श्रद्धा?” हमको आपका गाना बहुत खुश दिया है” आनी एकलो म्हळालो. “शिव तत्व सारा संसारको एकी है, हम सब इसका एक बहुत लघु कण हे, जय महादेव” म्हणत आमी दोगानय तांका नमळायेन हाथ जोडुन प्रणाम केलो. तितले भितर दशाश्वमेध घाट आयलो. आमी सघळीं व्हडा दकून दडाक देवलीं. त्या साधुगणाचे सगळ्यानय खोशेन दोनय हाथ वयर उबारून जय महादेव म्हणत “बाबाक कृपा आप दोन पर सदा होगी” म्हणत चलून गेलें. आमी दोगानय विश्वनाथाचें मंदीरा वटिन पावलां घालीं.    

- डा. कस्तुरी मोहन पै

भारतीय इतिहासांत दोन महा पुरुशांक साम्य आसा. गौड पादाचार्यांलो शिश्योत्तर शिश्य आदी शंकराचर्यान साधारण 1500 वर्सांचे फ़ाटी भारतीय लोकां मद्धी उपनिशदादी आध्यात्म ज्ञान उणे जाल्ले वेळार सगळेय भारताचे भौंडी मारुन जागृत केलें. 130 वरसां फ़ाटी भारतीय लोकां मद्धी देशीय अस्मिताय उणे जाल्ले वेळार सगळे संसारांत भौंडी मारुन स्वामी विवेकानंदान जाग्रत केलें. तागेले जल्म शताब्दीचें इमारत (1863-1963) 1963 तुं मैसूर श्री रामकृष्ण विध्याशालेंत हांवें दाखल जाले वेळार उग्तावण जालें आनी तें ‘स्वामिजी शत्मान ब्लाक’ तुं हांवं पयलो छात्र जावुन प्रवेश करून एक वरस तांतु आशिलो. हांवें तांतु प्रवेश केल्लो दिवस स्वामी विविकानंदान मेगेले प्रज्ञेंत प्रवशे केल्लो आनी आज मेरेन मेगेलो मार्गदर्शक जावुन आसा. कष्टाचे वेळार धीर सुटनाशीं सुखाचे वेळार सोय सुटानासी ताणे चिंतनेंत श्पश्टताय, कायकांत उमेदी “उत्तिश्ट्त, जाग्रत, प्राप्यवरानिबोधत” म्हळ्ळी  वाट दाखयली. जानवरी १२ तारिकेचे स्वामिजीले 160 जल्मदिवसाक शत प्रणाम.

प्रो. डा. कस्तुरी मोहन पै

शतमानांच्या फ़ाटिक भारताचे इतिहास, संस्कृती, पौराणिक कथा सांगतलो 'कथाकार' आशिलो. तांतु संगीत आनी नृत्य मिश्रण करून प्रदर्शन केलेलें कला प्रकार 'कथक् नृत्य' म्हणोवुन घेतलें. ह्या नृत्य प्रबेधाचो एकलो जेष्ठ कलाकार लक्नो घराणेचो पंडित बिर्जु महाराज तांच्या ८३ प्रायेचेर पयर अंतरले.

इसवी १८५०-८० कालाचेर लक्नो राजघराणेंत नॄत्य गुरु आशिलो पंडित बिंदादिन महाराजाले परंपेरेचे बिर्जु महाराज हानी आधुनिक भारतांत कथक नृत्याक नंवें रूप दिलें. तानीं दिल्लीच्या 'कथक् केंद्रा' चे निर्देशक जावुन व्हडलें शिष्य वर्ग आनी अगणित प्रेक्षक वर्ग उबो केलें. बिंदादिन महाराजानी रचयिल्ले श्री कृष्ण- श्री राधेलें अलौकिक मोगाचें खूब गीतांक नृत्य रूपक बांदुवुन प्रदर्शन केलें. कवी जयदेवालें 'गीत गिविंद', काळिदासालें 'कुमार संभव', श्रीकृष्ण लीला, होळी धूम मचोरे अशें अनेक प्रकाराचें नृत्य रूपक तांनी प्रस्तुत करून लोकप्रिय केलें आनी तांची कीर्ती लोकांत पसरली. भारत सर्कारचे पद्म विभूषण सहित तांका शेक्ड्यानी पुरस्कार आनी प्रशस्ती फ़ावो जाला. हजारा वर्सानी बृजभूमिचे वृंदावनाच्या राधे-कृष्णांची तथानक वेदीचेर हाळ्ळेली श्रेय तांका आसा.  

असले एक जेष्ठ आनी श्रेष्ठ कलाकारंक आर्गां आनी तांच्या सारके तांच्या शिष्य वर्ग आनी इतले कलाकारांक ह्या देशाक दिवोंची म्हणु मागणी.